Czasami mnie diabeł kusi, by uwierzyć w Boga.
Kuszenie diabła do wiary w Boga to paradoks desperackiego szukania sensu i ukojenia w obliczu egzystencjalnej pustki, nawet przez sceptyków.
Aporia wiary i niewiary w zwierciadle ludzkiej psychiki
Cytat Stanisława Jerzego Leca „Czasami mnie diabeł kusi, by uwierzyć w Boga” jest niezwykle bogaty semantycznie i psychologicznie, poruszając fundamentalne kwestie ludzkiej egzystencji, wiary, niewiary i natury sprzeczności w ludzkim umyśle. Na pierwszy rzut oka zdanie to wydaje się paradoksalne, wręcz bluźniercze. Jeśli przyjmiemy tradycyjną etymologię, diabeł jest siłą zła, odciągającą od Boga. Jakże więc miałby kusić do wiary w Niego?
Kluczem do zrozumienia tego aforystycznego zdania jest dostrzeżenie w nim głębokiej ironii i aporii1, która drzemie w samej ludzkiej psychice. Lec, posługując się postacią diabła, personifikuje tu być może nie tyle zewnętrzną siłę zła, co wewnętrzną destrukcyjną siłę sceptycyzmu, nihilizmu, a nawet rozpaczy. Diabeł kuszący do wiary w Boga może być interpretowany jako głos tej części umysłu, która – w obliczu absurdu, cierpienia, bezsensu świata – uświadamia sobie, że jedynym ratunkiem, jedyną ucieczką od przytłaczającej pustki byłoby przyjęcie jakiejś formy transcendencji, jakiejś nadrzędnej siły, która nadałaby sens istnieniu. To kuszenie nie jest zatem kuszeniem do dobra w tradycyjnym religijnym sensie, lecz do pewnego rodzaju strategicznej wiary – wiary jako remedium na egzystencjalny ból.
Odzyskaj wewnętrzny spokój i pewność siebie.
Zbuduj trwałe poczucie własnej wartości.
W świecie, który każe Ci być kimś, odważ się być sobą.
Radykalna samoakceptacja to zaproszenie do wewnętrznej wolności.
Zobacz, czym jest i jak wiele może Ci dać!
Z psychologicznego punktu widzenia, cytat Leca odzwierciedla napięcie między rozumem a emocjami, między pragnieniem logicznego porządku a potrzebą ukojenia. Osoba, której „diabeł kusi, by uwierzyć w Boga”, to ktoś, kto być może racjonalnie odrzuca dogmaty religijne, ale jednocześnie odczuwa potężne pragnienie przynależności, sensu i nadziei, które wiara może oferować. Jest to swoiste „pragnienie zbawienia”, które ujawnia się nawet u osób deklarujących niewiarę. Diabeł w tym kontekście staje się metaforą dla tej ciemnej, często tłumionej strony psychiki, która w swej desperacji jest gotowa zaakceptować nawet najbardziej paradoksalne rozwiązania, byle tylko uśmierzyć wewnętrzny konflikt. To nie jest więc wyraz prawdziwej duchowej potrzeby, lecz bardziej przejaw psychologicznej obrony przed chaosem i poczuciem beznadziei. Lec w mistrzowski sposób uchwycił złożoność ludzkiej psychiki, która nawet w skrajnej niewierze potrafi wygenerować impuls do wiary jako formy przetrwania.
Przypisy:
1 Aporia (gr. ἀπορία – ‘trudność’, ‘ślepa uliczka’) – niemożliwość rozstrzygnięcia problemu, sytuacja bez wyjścia, lub paradoks. Jest to rodzaj problemu filozoficznego, w którym dwie sprzeczne tezy wydają się być jednakowo prawdziwe, co prowadzi do impasu. W kontekście cytatu Leca odnosi się do niemożliwości pogodzenia idei diabła (symbolu zła i niewiary) z ideą kuszenia do wiary w Boga (symbolu dobra).