Polityka nie lubi prawdy, zaś prawda nie lubi polityki.
Polityka unika prawdy, bo jest niewygodna; prawda stroni od polityki, bo ta ją zniekształca dla celów władzy.
Dychotomia Prawdy i Polityki: Socjopsychologiczne Rozważania nad Cytatem Jana Stępnia
Cytat Jana Stępnia – „Polityka nie lubi prawdy, zaś prawda nie lubi polityki” – odzwierciedla głęboko zakorzeniony paradoks w funkcjonowaniu ludzkich społeczeństw i psychiki. Z perspektywy psychologicznej, jego znaczenie wykracza poza proste stwierdzenie, stanowiąc komentarz do złożonych gier władzy, percepcji rzeczywistości oraz podstawowych mechanizmów obronnych, które kształtują zarówno jednostkę, jak i zbiorowość.
Kluczem do zrozumienia tego cytatu jest rozróżnienie dwóch odmiennych, często sprzecznych, paradygmatów operacyjnych. Prawda, z perspektywy psychologicznej, może być rozumiana jako obiektywna zgodność z rzeczywistością, dążenie do poznania faktów, zgodność z wewnętrznym kompasem moralnym oraz autentyczność. Jest to poszukiwanie korespondencji między naszymi przekonaniami a obserwowalnym światem, a także spójności między naszymi myślami, uczuciami i działaniami. Psychologicznie, prawda jest związana z poczuciem integralności, zaufania do świata i siebie, a także z fundamentalną potrzebą poznania i zrozumienia.
Z kolei polityka, w tym kontekście, nie odnosi się jedynie do strukturalnych systemów rządzenia, ale do dynamiki władzy, wpływu i kontroli w szeroko rozumianych interakcjach społecznych. Psychologicznie, polityka to obszar, gdzie cele niekoniecznie są transparentne, a decyzje często kierowane są dążeniem do utrzymania status quo, osiągnięcia przewagi, czy zarządzania percepcją publiczną. W polityce dominuje pragmatyzm, perswazja, a niekiedy manipulacja. Mechanizmy takie jak dysonans poznawczy, projekcja, racjonalizacja, czy selektywna percepcja są tu na porządku dziennym. Ludzie w sferze politycznej, czy to jako aktorzy, czy jako odbiorcy, są skłonni do reinterpretacji faktów, by pasowały do ich już istniejących przekonań lub by usprawiedliwić swoje działania czy poparcie.
„Polityka nie lubi prawdy”, ponieważ prawda często bywa niewygodna. Może obnażać błędy, niekonsekwencje, ukryte motywy. Prawda stawia wyzwanie narracjom, które mają na celu budowanie spójnego (choć niekoniecznie prawdziwego) obrazu rzeczywistości, niezbędnego do utrzymania poparcia, legitymizacji władzy, czy osiągnięcia celów. Ujawnienie prawdy może prowadzić do utraty kontroli nad informacją, a co za tym idzie, nad wpływem. Z psychologicznego punktu widzenia, proces ten jest związany z ochroną ego, obroną tożsamości grupowej (politycznej), a także z lękiem przed konfrontacją z nieprzyjemną rzeczywistością. Politycy, podobnie jak jednostki, często angażują się w procesy autoprezentacji i zarządzania wrażeniem, gdzie prawda może być elastycznie interpretowana, jeśli szkodzi ich wizerunkowi lub celom.
Natomiast „prawda nie lubi polityki”, ponieważ sfera polityczna często zniekształca, relatywizuje lub ignoruje fakty na rzecz subiektywnych interpretacji, propagandowych komunikatów czy emocjonalnych apelów. Prawda, w swojej esencji, dąży do obiektywności, podczas gdy polityka thrives na fragmentaryczności, selektywnej ekspozycji informacji i konstruowaniu rzeczywistości, która służy konkretnym interesom. Prawda jest stała i nieugięta, podczas gdy polityka jest płynna, zmienna i adaptuje się do bieżących potrzeb. Z psychologicznego punktu widzenia, ta niechęć wynika z braku spójności i autentyczności, które są kluczowe dla istoty prawdy. Kiedy prawda zostaje wciągnięta w wir politycznych sporów, ryzykuje utratę swojego obiektywnego statusu, stając się jedynie kolejnym narzędziem w grze o wpływy. Ludzie z silnym moralnym kompasem często odczuwają awersję do polityki właśnie z powodu jej pozornej rezygnacji z prawdy na rzecz taktyki i korzyści.
Podsumowując, cytat Stępnia to trafna diagnoza psychologicznych i społecznych napięć między dążeniem do poznania i byciem szczerym a dążeniem do władzy i kontroli. Ukazuje on, jak fundamentalne potrzeby psychiczne jednostki (prawda, spójność) mogą być w konflikcie z dynamiką systemów społecznych (polityka, władza), prowadząc do stałej walki między tym, co jest, a tym, co jest pożądane lub strategiczne.