U większości ludzi proces myślenia ogranicza się do wyboru spośród cudzych sądów według instynktownego poczucia własnego interesu.
Większość ludzi wybiera gotowe opinie, często nieświadomie, by pasować do grupy i chronić swój komfort psychiczny.
Cytat Feliksa Chwaliboga dotyka fundamentalnej kwestii ludzkiego poznania i autonomii intelektualnej. Sugestia, że "proces myślenia ogranicza się do wyboru spośród cudzych sądów według instynktownego poczucia własnego interesu", rezonuje głęboko z psychologią społeczną i poznawczą. Z perspektywy psychologii, możemy to interpretować jako mechanizm obronny i jednocześnie formę adaptacji.
Po pierwsze, wybór „cudzych sądów” odciąża jednostkę od wysiłku krytycznego myślenia i samodzielnego dochodzenia do wniosków. Jest to forma heurystyki poznawczej – umysł szuka najkrótszej drogi do rozwiązania problemu, a przyjęcie gotowych opinii jest często najbardziej efektywne energetycznie. W dobie natłoku informacji (a cytat pochodzi z czasów, gdy ten natłok był inny, lecz zasada pozostaje ta sama) poleganie na autorytetach, opiniach grupy czy dominujących narracjach, staje się kuszące. To zjawisko można powiązać z nauką społeczną i konformizmem. Lęk przed odrzuceniem, potrzeba przynależności i akceptacji społecznej, często prowadzą do przyjęcia poglądów wspólnych dla danej grupy, nawet jeśli wewnętrznie nie są one w pełni zgodne z indywidualnymi przekonaniami.
Odzyskaj wewnętrzny spokój i pewność siebie.
Zbuduj trwałe poczucie własnej wartości.
Po drugie, „instynktowne poczucie własnego interesu” jest kluczowe. Nie chodzi tu o zimną kalkulację, lecz o głęboko zakorzenione, często nieświadome dążenie do zachowania samooceny, osiągnięcia korzyści społecznych (np. aprobaty, statusu), unikania konfliktu poznawczego czy po prostu komfortu psychicznego. Jeśli czyjeś poglądy umacniają nasz status, są zgodne z tym, co chcemy wierzyć na swój temat, lub upraszczają skomplikowaną rzeczywistość, to instynktownie będziemy skłonni je przyswoić, nawet nie poddając ich głębszej analizie. To jest podstawa dla zjawisk takich jak potwierdzenie własnych przekonań (confirmation bias), gdzie aktywnie poszukujemy informacji, które potwierdzają nasze istniejące poglądy, a ignorujemy te, które im przeczą. W ten sposób, myślenie staje się raczej procesem selekcji niż kreacji.
Z perspektywy egzystencjalnej, cytat ten może być odczytany jako lament nad utratą autentyczności i autonomii jednostki. Prawdziwe myślenie wymaga odosobnienia, wolności od cudzych wpływów i odwagi do kwestionowania zastanych sądów, nawet tych powszechnie akceptowanych. Dla wielu jednak, ciśnienie społeczne i psychologiczny koszt bycia „innym” są zbyt wysokie, by podjąć taką intelektualną podróż. W ten sposób, ludzkie procesy myślowe, zamiast być motorem postępu ideowego, stają się narzędziem adaptacji społecznej i zachowawczości.