Ubogich duchem stać jedynie na tani optymizm; kosztuje wprawdzie drogo, ale innych.
Powierzchowny optymizm ludzi pozbawionych głębi to mechanizm obronny, przerzucający koszty emocjonalne i społeczne na innych.
Cytat Stanisława Jerzego Leca, „Ubogich duchem stać jedynie na tani optymizm; kosztuje wprawdzie drogo, ale innych.”, to głęboka psychologiczna diagnoza kondycji ludzkiej, dotykająca mechanizmów obronnych, alienacji i iluzji. Z perspektywy psychologicznej, „ubogi duchem” to niekoniecznie osoba o niskim ilorazie inteligencji, lecz raczej ktoś, kto unika głębszego zastanowienia się nad światem, sobą i swoimi czynami. To jednostka, która z lęku przed konfrontacją z trudnymi prawdami, z niedostatku empatii lub z powodu narcystycznego zapatrzenia w siebie, wybiera ścieżkę powierzchownego i często agresywnego optymizmu.
Tani optymizm w tym kontekście to nie szczera nadzieja czy pozytywne nastawienie, lecz mechanizm obronny. Jest to forma wyparcia, negacji rzeczywistości, która zamiast prowadzić do konstruktywnych rozwiązań, maskuje wewnętrzne braki i lęki. Człowiek „ubogi duchem” często nie potrafi zmierzyć się z własnymi słabościami, błędami czy odpowiedzialnością. Dlatego projektuje te niedostatki na zewnątrz, wymagając od innych akceptacji dla swojej ułomności lub też, co gorsza, aktywnie dążąc do narzucenia im swojej wizji „szczęścia” czy „prawdy”.
Frazę „kosztuje wprawdzie drogo, ale innych” można interpretować na wielu poziomach. Po pierwsze, psychologicznie, osoby te często nadużywają cierpliwości, energii i zasobów emocjonalnych otoczenia. Ich „optymizm” bywa pozbawiony empatii, a decyzje podejmowane w jego imieniu mogą prowadzić do krzywdy innych. Mogą to być osoby, które zmuszają bliskich do realizacji swoich nieprzemyślanych marzeń, ignorują konsekwencje swoich działań dla otoczenia, lub też, w szerszej perspektywie społecznej, stają się źródłem toksycznej atmosfery, wymagając od pozostałych bezkrytycznej akceptacji ich płytkich wizji i rozwiązań.
Jest to również aluzja do kosztów społecznych. Tani optymizm, szerzony przez jednostki niezdolne do autorefleksji, może prowadzić do powierzchownych ideologii, szkodliwych trendów myślowych, a nawet do ruchów społecznych opartych na iluzjach i braku realizmu. Takie postawy, choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się niewinne, w rzeczywistości obciążają zbiorowość, prowadząc do nieefektywnych działań, rozczarowań i frustracji. „Koszt” ponoszą wszyscy, którzy muszą mierzyć się z konsekwencjami naiwności, egoizmu i braku głębi drugiego człowieka.
Podsumowując, cytat Leca to ostrzeżenie przed pułapką płytkości i unikania prawdy. Psychologicznie wskazuje na mechanizmy obronne, które zamiast chronić jednostkę, alienują ją i szkodzą otoczeniu, przerzucając koszty na innych. To apel o autentyczność, głębię i odpowiedzialność, które są prawdziwymi filarami zdrowia psychicznego i społecznego.