Właściwe jest ludzkiej naturze nienawidzić tego, kogo się skrzywdziło.
Sprawca nienawidzi ofiary, by zredukować dysonans poznawczy i usprawiedliwić swój czyn, unikając poczucia winy.
Filozoficzno-Psychologiczne Wyjaśnienie: Nienawiść do Skrzywdzonych
Aforyzm Tacyta: „Właściwe jest ludzkiej naturze nienawidzić tego, kogo się skrzywdziło” dotyka jednej z najbardziej mrocznych i przewrotnych stron ludzkiej psychiki. Na pierwszy rzut oka zdaje się przeczyć intuicyjnemu zrozumieniu moralności, które sugerowałoby, że osoba czyniąca krzywdę powinna odczuwać wyrzuty sumienia lub współczucie. Tacyt jednak, jako przenikliwy obserwator ludzkiego zachowania w kontekście polityki i władzy (gdzie jego spostrzeżenia były szczególnie ostre), uchwytuje mechanizm obronny, który pozwala agresorowi na psychiczne zdystansowanie się od winy i odpowiedzialności.
Mechanizmy Psychologiczne
Sercem tego zjawiska jest dysonans poznawczy. Kiedy człowiek dokonuje czynu sprzecznego ze swoimi wewnętrznymi przekonaniami (np. że jest osobą dobrą, sprawiedliwą, lub przynajmniej nieagresywną), powstaje nieprzyjemne napięcie. Aby zredukować ten dysonans, sprawca ma kilka opcji: zmienić swoje zachowanie (co jest trudne, jeśli krzywda już się wydarzyła), zmienić przekonania (np. uznać, że krzywda nie była zła), lub zmienić percepcję ofiary. Ta ostatnia strategia jest kluczowa dla cytatu Tacyta.
Nienawiść do skrzywdzonego służy jako środek do usprawiedliwienia własnego nikczemnego postępku. Jeśli ofiara jest postrzegana jako godna nienawiści, zła, zasługująca na to, co ją spotkało, lub w jakiś sposób „wywołująca” agresję, to czyn sprawcy staje się mniej odrażający w jego własnych oczach. Jest to forma dehumanizacji – odarcia ofiary z jej człowieczeństwa i godności, co ułatwia dalsze krzywdzenie lub ignorowanie jej cierpienia. W ten sposób, sprawca chroni swój wizerunek siebie jako osoby moralnej lub przynajmniej unikającej poczucia winy. Nienawiść jest więc projekcją własnego poczucia winy i odpowiedzialności na zewnątrz, na ofiarę, która staje się kozłem ofiarnym dla wewnętrznego spokoju agresora.
W kontekstach władzy i konfliktu, cytat Tacyta nabiera szczególnego znaczenia. Władcy, którzy ranią lub podbijają, często demonizują swoich przeciwników i ofiary, aby uzasadnić swoje działania i zapobiec oporowi. Jest to psychologiczna tarcza, która chroni zarówno jednostkę, jak i grupę przed moralnym rozrachunkiem.