Zastanów się, czy ten, komu się sprzedajesz, pamięta o zasadach eksploatacji. Inaczej bardzo szybko pójdziesz na złom.
Kluczowe: ustalaj i egzekwuj granice. Brak świadomości zasad eksploatacji prowadzi do psychicznego wyczerpania i dewaluacji, kończąc „na złomie”.
Zasady Eksploatacji: Psychologiczna Perspektywa Kontraktu Społecznego i Autodeterminacji
Cytat Karola Adamieckiego, choć na pierwszy rzut oka zdaje się dotyczyć pragmatyki zarządzania czy ekonomii, głęboko rezonuje z fundamentalnymi aspektami ludzkiej psychiki i dynamiki relacji międzyludzkich. Jego sedno dotyka kluczowego zagadnienia pamięci, a właściwie jej braku, o „zasadach eksploatacji” w kontekście sprzedaży siebie – czy to swoich umiejętności, czasu, czy szerzej, samego poczucia własnej wartości w interakcjach z innymi. Psychologicznie, „zasady eksploatacji” można interpretować jako granice osobiste, oczekiwania, potrzeby i wartości, które jednostka wnosi do jakiejkolwiek relacji, czy to zawodowej, osobistej, czy społecznej.
Kiedy „sprzedajemy się” – czyli oddajemy się do dyspozycji innej osobie, instytucji czy idei – tworzymy niepisany kontrakt. Ten kontrakt, choć często nieuświadomiony, zawiera w sobie pewne założenia dotyczące wzajemności, szacunku, sprawiedliwej wymiany. Cytat Adamiackiego alarmuje, że jeśli druga strona nie jest świadoma tych „zasad eksploatacji”, lub co gorsza, celowo je ignoruje, prowadzi to do przekraczania granic, nadużyć i wyczerpania zasobów psychicznych jednostki. Metafora „pójścia na złom” jest tu niezwykle sugestywna. Odnosi się do psychicznego wypalenia, utraty sensu, poczucia bycia wykorzystanym, a w konsekwencji – do utraty możliwości funkcjonowania, rozwoju i realizacji własnego potencjału. To stan bezpowrotnej dewaluacji własnej osoby, gdzie poczucie sprawczości i wartości zostaje zredukowane do zera.
Z psychologicznego punktu widzenia, kluczowe jest tu zagadnienie autodeterminacji i poczucia kontroli. Osoba, która nie ma jasno określonych „zasad eksploatacji” lub nie jest w stanie ich egzekwować, oddaje kontrolę nad swoim życiem i dobrostanem w ręce innych. Niewiedza drugiej strony o tych zasadach, a co gorsza – jej ignorancja, może być formą biernej agresji lub po prostu braku empatii i świadomości. W obu przypadkach, dla osoby „sprzedającej się”, konsekwencje są dewastujące. Przejście „na złom” to nic innego jak psychiczne załamanie, często wynikające z chronicznego stresu, braku uznania, poczucia niesprawiedliwości i ciągłego przekraczania osobistych granic. Cytat Adamieckiego jest więc przestrogą, by zawsze pozostawać świadomym swojej wartości i granic, aby nie dopuścić do sytuacji, w której stajemy się jedynie narzędziem do realizacji cudzych celów, tracąc przy tym własne człowieczeństwo.