Jednym z najpocieszniejszych głupstw jest to, że ludzie zawsze są przekonani, iż wiedzą wszystko, co im trzeba wiedzieć.
Ludzie często żywią iluzję, że posiadają wystarczającą wiedzę, co jest mechanizmem obronnym przed lękiem i złożonością świata.
Zrozumienie Stendhala: Iluzja Samowystarczalności Poznawczej
Cytat Stendhala, „Jednym z najpocieszniejszych głupstw jest to, że ludzie zawsze są przekonani, iż wiedzą wszystko, co im trzeba wiedzieć”, dotyka głębokiego aspektu ludzkiej psychiki i filozofii poznania, ukazując uniwersalną skłonność do autarkii epistemologicznej. W istocie, to przekonanie o kompletności własnej wiedzy nie jest jedynie naiwnością, ale złożonym mechanizmem obronnym i poznawczym, mającym swoje korzenie w ewolucji i strukturze umysłu ludzkiego.
Z psychologicznego punktu widzenia, owo „głupstwo” można interpretować jako manifestację efektu Dunninga-Krugera w jego bardziej ogólnym sensie – osoby mniej kompetentne mają tendencję do przeszacowania swoich zdolności i wiedzy, podczas gdy osoby bardziej kompetentne są świadome swojej niewiedzy. Stendhal, choć żył na długo przed psychologią poznawczą, trafnie uchwycił tę asymetrię. Przekonanie o posiadaniu wystarczającej wiedzy działa jak bufor przed lękiem egzystencjalnym, który mógłby wynikać z uświadomienia sobie ogromu niewiedzy i złożoności świata. Utrzymuje poczucie kontroli i stabilności, co jest kluczowe dla dobrego samopoczucia psychicznego. Brak konieczności dalszego poszukiwania wiedzy pozwala unikać dysonansu poznawczego i wysiłku mentalnego.
Filozoficznie, cytat Stendhala odnosi się do problemu epistemologicznej pychy. Jest to postawa, w której podmiot poznający zakłada, że jego aktualny zasób wiedzy jest wystarczający do zrozumienia świata i podejmowania właściwych decyzji. To przekonanie sprzeciwia się sokratejskiej idei „wiem, że nic nie wiem”, która jest fundamentem pokory intelektualnej i otwartości na naukę. Stendhal podkreśla, że owo „głupstwo” jest „pocieszające”, co sugeruje, że ignorancja, w tym kontekście, jest błogostanem. Łatwiej jest żyć w świecie, w którym wszystko wydaje się zrozumiałe i znane, niż w świecie pełnym niewiadomych, które wymagają ciągłego wysiłku poznawczego i rewizji własnych przekonań.
Kulturowo, to „głupstwo” jest wzmacniane przez tendencje do tworzenia uproszczonych narracji i unikania ambiwalencji. W społeczeństwach, gdzie szybkość informacji i pozorna pewność są cenione, tendencja do zamykania się na nowe perspektywy i pogłębiania wiedzy jest coraz silniejsza. Cynizm i protekcjonalizm, często towarzyszące temu przekonaniu, są mechanizmami, które pozwalają utrzymać iluzję kontroli nad własną wiedzą. Stendhal demaskuje tę ludzką słabość, przypominając nam, że prawdziwy rozwój intelektualny i osobisty wymaga nieustannej gotowości do kwestionowania własnych założeń i uznania własnych ograniczeń.