Jeśli chcemy, by nasze dziecko było jak najmniej kłopotliwe, to powinniśmy zwracać na nie uwagę właśnie wtedy, gdy przez pięć minut grzecznie układa klocki, a nie tylko wtedy, gdy szaleje.
Kluczowe jest wzmacnianie pożądanych zachowań uwagą, zamiast reagowania wyłącznie na negatywne dziecięce strategie zwracania na siebie uwagi.
Filozoficzno-Psychologiczne Rozważania nt. Uwagi i Wzmocnienia
Cytat Wojciecha Eichelbergera porusza fundamentalny aspekt wychowania i rozwoju psychologicznego dziecka, a także, w szerszym kontekście, dynamiki relacji międzyludzkich. Jego sedno tkwi w psychologii behawioralnej, a dokładnie w zasadach warunkowania sprawczego oraz w filozoficznej refleksji nad wartością i kierunkiem uwagi.
Kiedy dziecko „grzecznie układa klocki”, jest to zachowanie pożądane, które zazwyczaj przechodzi niezauważone przez dorosłych. Działa tu zjawisko habituacji: brak bodźca, jakim jest uwaga rodzica, sprawia, że zachowanie to nie jest wzmacniane. Z kolei „szalenie” to często zachowanie problemowe, które automatycznie generuje reakcję – krzyki, upomnienia, a tym samym uwagę. Dla dziecka uwaga, niezależnie od swojego zabarwienia emocjonalnego (pozytywnego czy negatywnego), jest często potężnym wzmocnieniem. Jeśli jedynym pewnym sposobem na „zaistnienie” w polu percepcji rodzica jest negatywne zachowanie, dziecko (nieświadomie) uczy się, że to właśnie ono jest najbardziej efektywną strategią do uzyskania uwagi.
Filozoficznie, cytat ten skłania do refleksji nad tym, na co i jak kierujemy naszą energię i uwagę. Wybór, czy nagradzamy ciszę i spokój, czy reagujemy jedynie na chaos, kształtuje nie tylko zachowanie dziecka, ale i jego wewnętrzny obraz świata, percepcję siebie oraz buduje podstawy jego systemu wartości. Dając uwagę pozytywnym zachowaniom, uczymy dziecko, że te zachowania są cenione i rozpoznawane, co buduje jego poczucie sprawczości i wartości. Brak takiego wzmocnienia może prowadzić do frustracji, poszukiwania uwagi poprzez coraz bardziej destrukcyjne zachowania, a nawet do obniżenia poczucia własnej wartości.
Eichelberger akcentuje znaczenie wzmocnienia pozytywnego nad karą. Wzmacnianie zachowań pożądanych jest znacznie skuteczniejsze w długoterminowym kształtowaniu zachowania niż reagowanie na zachowania niepożądane. Jest to proces budowania, zamiast gaszenia pożarów. Psychologicznie, uczy to dziecka samokontroli i wewnętrznej motywacji, zamiast zewnętrznego strachu przed karą.
Implikacje dla Rodzicielstwa i Relacji
W szerszym znaczeniu, ta zasada ma zastosowanie we wszystkich relacjach międzyludzkich. Zwracanie uwagi na pozytywne aspekty zachowania partnera, współpracownika czy przyjaciela buduje silniejsze, zdrowsze relacje niż skupianie się wyłącznie na problemach. Cytat Eichelbergera jest więc przypomnieniem o sile intencjonalnej, wzmacniającej uwagi, która ma potencjał do kształtowania nie tylko świata wewnętrznego dziecka, ale i całej dynamiki społecznej, w którą jest ono wpisane.