Bez ustalonego i realnego planu i bez odpowiednich środków działają tylko wielcy przestępcy i szaleńcy.
Brak planu i zasobów prowadzi do chaosu, charakteryzującego impulsywność i oderwanie od rzeczywistości typowe dla przestępczości oraz szaleństwa.
Filozoficzno-Psychologiczne Rozważania nad Cytatem Fernandeza
Cytat Alberto Angela Fernandeza, “Bez ustalonego i realnego planu i bez odpowiednich środków działają tylko wielcy przestępcy i szaleńcy”, to zwięzłe, lecz dogłębne spostrzeżenie, które przenika do samej esencji ludzkiego funkcjonowania, motywacji i konsekwencji braku struktury. Z perspektywy psychologicznej, jego znaczenie wykracza poza oczywiste implikacje społeczne, dotykając fundamentalnych aspektów poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych.
Po pierwsze, cytat ten podkreśla kluczową rolę świadomego planowania i racjonalnego podejścia do działania. Ludzki mózg, w swej ewolucyjnej złożoności, dąży do przewidywalności i kontroli. Tworzenie planów, niezależnie od ich skali, jest fundamentalnym mechanizmem radzenia sobie z niepewnością świata. Proces ten angażuje korę przedczołową, ośrodek funkcji wykonawczych, odpowiedzialny za przewidywanie przyszłości, ocenę ryzyka, podejmowanie decyzji i alokację zasobów. Brak planu, w tym kontekście, jest formą poznawczej deficytowości, odzwierciedlającą albo niemożność, albo świadome zaniechanie angażowania tych wyższych funkcji. To zaniechanie może wynikać z impulsywności, braku empatii (w przypadku przestępców), lub zaburzeń poznawczych (w przypadku szaleństwa).
Po drugie, pojęcie „odpowiednich środków” nie odnosi się jedynie do zasobów materialnych, ale także do wewnętrznych kompetencji i samopoznania. Psychoterapia często koncentruje się na budowaniu tych wewnętrznych zasobów: umiejętności regulacji emocji, rozwiązywania problemów, asertywności, a także realistycznej oceny własnych ograniczeń i możliwości. Działanie bez „odpowiednich środków” to działanie poza własnymi, realistycznymi kompetencjami, co prowadzi do frustracji, porażki i potencjalnie destrukcyjnych konsekwencji. W kontekście przestępczym, może to oznaczać ignorowanie konsekwencji prawnych i moralnych, a w kontekście szaleństwa, utratę kontaktu z rzeczywistością i niezdolność do realistycznej oceny sytuacji.
Porównanie do „wielkich przestępców i szaleńców” jest szczególnie trafne, ponieważ obydwie kategorie charakteryzują się poważnymi deficytami w zakresie świadomego, racjonalnego działania i/lub brakiem empatii. Przestępcy często operują w oparciu o szybkie gratyfikacje, impulsywność i lekceważenie norm społecznych – co jest formą braku długoterminowego planowania i braku uwzględnienia „środków” w postaci konsekwencji. Szaleństwo, zwłaszcza w kontekście psychoz, charakteryzuje się rozpadem logiki, niemożnością odróżnienia rzeczywistości od fantazji, co uniemożliwia jakiekolwiek racjonalne planowanie i efektywne wykorzystanie środków (nawet jeśli są one dostępne). W pewnym sensie, cytat Fernandeza służy jako metafora normalnego, zdrowego funkcjonowania: wymóg planu i środków odzwierciedla adaptacyjną potrzebę przewidywalności, kontroli i realistycznego podejścia do wyzwań życiowych. Jest to ostrzeżenie przed niebezpieczeństwami, jakie niesie za sobą bezład, impulsywność i oderwanie od rzeczywistości, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym.