Cała sztuka polega na tym, żeby zidentyfikować dwa sprzeczne przekonania, które wywołują w nas nieprzyjemne napięcie, a następnie znaleźć sposób na konstruktywne usuniecie tej sprzeczności lub — jeśli okaże się to niemożliwe — nauczyć się z nią żyć.
Kluczem jest zrozumienie i konstruktywne rozwiązanie wewnętrznych sprzeczności, lub ich akceptacja, aby żyć w zgodzie ze sobą.
Zarządzanie Dissonansem Poznawczym: Istota Ludzkiego Doświadczenia
Cytat Carol Tavris to kwintesencja psychologicznego i filozoficznego rozumienia ludzkiego konfliktu wewnętrznego, uosobienie tego, co psychologia poznawcza nazywa dysonansem poznawczym. W swojej istocie, opowiada on o fundamentalnej zdolności (lub wyzwaniu) umysłu do radzenia sobie z niespójnością. Ludzki umysł dąży do spójności i harmonii; gdy napotyka na sprzeczne przekonania, pragnienia, wartości czy zachowania, powstaje napięcie – psychologiczny dyskomfort. To właśnie to napięcie sygnalizuje nam, że coś jest „nie tak”, że nasz wewnętrzny świat stracił równowagę.
„Cała sztuka” sugeruje, że nie jest to proces automatyczny ani łatwy. Wymaga introspekcji, samoświadomości i aktywnego działania. Zidentyfikowanie tych sprzecznych przekonań to pierwszy, często najtrudniejszy krok. Może to być np. wiara w uczciwość i jednoczesne działanie w sposób nieuczciwy, pragnienie sukcesu i lęk przed porażką, czy miłość do osoby, której wartości są dla nas obce. To starcie wewnętrzne jest generatorem dyskomfortu, który motywuje nas do zmiany.
Dwa rozwiązania proponowane przez Tavris – konstruktywne usunięcie sprzeczności lub nauczenie się z nią żyć – odzwierciedlają główne strategie radzenia sobie z dysonansem. Konstruktywne usunięcie to dążenie do integracji, redefinicji, zmiany perspektywy lub modyfikacji jednego z przekonań. Może to być uświadomienie sobie błędnego założenia, znalezienie wyższego poziomu rozumienia, który obejmuje obie sprzeczności, czy podjęcie decyzji o zmianie zachowania. Jest to proces aktywnego rozwiązywania problemu wewnętrznego, który prowadzi do psychologicznego rozwoju i większej spójności ja. Na przykład, osoba wierząca w wolność słowa, ale konfrontująca się z nienawistnym przekazem, może przekonstruować swoje rozumienie wolności, by uwzględniała odpowiedzialność, lub poszukać granic tej wolności. To zmiana poznawcza, która redukuje napięcie.
Jednak, jak zauważa autorka, czasem „okazuje się to niemożliwe”. W takich sytuacjach, jedyną zdrową opcją jest nauczenie się z tym żyć. Nie oznacza to ignorowania ani tłumienia konfliktu, lecz świadomą akceptację faktu, że niektóre sprzeczności są nieodłączną częścią ludzkiego doświadczenia. To proces psychologicznej akceptacji, rezygnacji z dążenia do absolutnej spójności kosztem wewnętrznego spokoju. Jest to szczególnie ważne w kontekście wartości, które mogą być wrodzone lub głęboko zakorzenione. Przykładem może być konflikt między pragnieniem stabilności a potrzebą nowości; zamiast próbować wyeliminować jedno z nich, uczymy się balansować i akceptować to nieustanne napięcie jako część naszej tożsamości. W tym sensie, cytat Tavris nie tylko opisuje mechanizm radzenia sobie z dysonansem, ale również dotyka sedna dojrzałości psychicznej – zdolności do życia z ambigwalencją i niepewnością bez popadania w paraliżujący konflikt wewnętrzny. Jest to filozoficzne przesłanie o naturze ludzkiego bycia w świecie pełnym paradoksów, z psychologicznym kluczem do przetrwania i rozwoju w obliczu wewnętrznego niepokoju.