Człowiek hołduje chętniej dobru niźli złu, ale warunki nie sprzyjają mu.
Człowiek pragnie dobra, lecz opresyjne warunki społeczne i polityczne zmuszają go do egoistycznych, często okrutnych wyborów, deformując jego prawdziwą naturę.
Aksjologiczny Optymizm i Antropologiczny Pesymizm w Myśli Brechta
Cytat Bertolta Brechta: „Człowiek hołduje chętniej dobru niźli złu, ale warunki nie sprzyjają mu”, to głębokie studium ludzkiej natury, uwikłanej w dialektykę wewnętrznych pragnień i zewnętrznych determinacji. Z perspektywy filozoficzno-psychologicznej, zdanie to otwiera pole do analizy na kilku poziomach.
Uwarunkowania Etyczne i Antropologiczne
Po pierwsze, Brecht postuluje inherentną skłonność człowieka do dobra. Może to być interpretowane przez pryzmat aksjologicznego optymizmu, czyli przekonania, że w podstawowej swej istocie ludzka moralność dąży do pozytywnych wartości: sprawiedliwości, współczucia, konstruktywności. Z psychologicznego punktu widzenia, odnosi się to do koncepcji wrodzonej empatii, altruizmu, a nawet ewolucyjnej presji na kooperację w celu przetrwania gatunku. Teorie psychologii humanistycznej, z Maslowem na czele, również sugerują dążenie do samorealizacji i dobrostanu, które często wiążą się z prospołecznymi zachowaniami. Niechęć do czynienia zła może wynikać z wbudowanych mechanizmów unikania konsekwencji społecznych odrzucenia, poczucia winy, czy wewnętrznego konfliktu z własnym systemem wartości. Człowiek jawi się tu jako istota, która, pozostawiona sama sobie, bez presji zewnętrznych, skłonna byłaby do działań etycznych.
Ranisz siebie, bo chronisz
wewnętrzne dziecko?
To ta odrzucona część Ciebie, która wciąż czeka na poczucie bezpieczeństwa, uznanie i miłość. I tylko Ty możesz ją nimi obdarzyć🤍
W świecie, który każe Ci być kimś, odważ się być sobą.
Radykalna samoakceptacja to zaproszenie do wewnętrznej wolności.
Zobacz, czym jest i jak wiele może Ci dać!
Determinanty Środowiskowe i Społeczne
Jednak kluczowe jest drugie człony zdania: „ale warunki nie sprzyjają mu”. To jest moment, w którym optymizm aksjologiczny zderza się z antropologicznym pesymizmem Brechta, charakterystycznym dla jego twórczości zaangażowanej społecznie i politycznie. „Warunki” w jego ujęciu to struktury społeczne, systemy polityczne, ekonomiczne nierówności, wojny, opresja, bieda, propaganda – wszystko to, co deformuje ludzką psychikę i zmusza jednostkę do wyborów sprzecznych z jej podstawowymi inklinacjami. Z psychologicznego punktu widzenia, te „warunki” to potężne czynniki stresogenne, traumatyzujące, które aktywują mechanizmy obronne, redukują empatię, a w skrajnych przypadkach prowadzą do depersonalizacji i dehumanizacji. Ludzie, poddani presji przetrwania, strachu, braku perspektyw, mogą łatwo uciec się do egoizmu, agresji, a nawet okrucieństwa, nie dlatego, że tego pragną, lecz dlatego, że czują się do tego zmuszeni lub jest to postrzegane jako jedyna droga do ochrony siebie i swoich bliskich. Koncepcje takie jak efekt Lucyfera (Stanford Prison Experiment) czy konformizm (eksperyment Ascha) doskonale ilustrują, jak silny wpływ na ludzkie postępowanie mogą mieć zewnętrzne czynniki i oczekiwania społeczne. Człowiek, choć wewnętrznie skłonny do dobra, staje się ofiarą kontekstu.
Diagnoza Społeczna i Polityczna
Brecht, jako marksista i krytyk społeczny, używał tego typu sformułowań do demaskowania niesprawiedliwości systemowych. Jego cytat to nie tylko refleksja nad naturą ludzką, ale przede wszystkim diagnoza społeczna i polityczna — apel o zmianę warunków, które zniekształcają ludzką duszę i uniemożliwiają realizację jej najlepszych stron. Psychologicznie rzecz ujmując, autor wskazuje na potrzebę środowiska wspierającego rozwój moralny, bezpieczeństwo psychologiczne i możliwość autentycznego wyrażania ludzkiej życzliwości. Staje się to wezwaniem do stworzenia struktur, które sprzyjają cnotom, a nie wymuszają występnych zachowań.