Ekspert to człowiek, który przestał myśleć - on wie.
Zbyt duża wiedza może zamknąć umysł, prowadząc do ignorowania nowych informacji i braku elastyczności myślenia.
Paradoks Eksperckiego Poznania: Kiedy Wiedza Staje się Barierą
Cytat „Ekspert to człowiek, który przestał myśleć – on wie” jest niezwykle trafny i głęboko psychologiczny, dotykając paradoksu samej wiedzy i procesu poznawczego. Na filozoficznym poziomie odnosi się do napięcia między episteme (wiedzą pewną, ugruntowaną) a doxa (opinią, przypuszczeniem), a także do sokratejskiej idei „wiem, że nic nie wiem”.
Psychologicznie, ten cytat wskazuje na pewne pułapki ewolucji od nowicjusza do mistrza. Na początku drogi naukowej lub zawodowej, człowiek jest otwarty na nowe informacje, kwestionuje, szuka alternatyw. To jest faza eksploracji i konstruktywnej niepewności – moment, w którym myślenie jest najbardziej intensywne i twórcze.
W miarę zdobywania doświadczenia i wiedzy, jednostka zaczyna budować rozbudowane schematy poznawcze i heurystyki. Te mentalne skróty są niezwykle użyteczne; pozwalają na szybkie przetwarzanie informacji i efektywne rozwiązywanie problemów w ramach znanych parametrów. Jednakże, zbyt głębokie ugruntowanie tych schematów może prowadzić do utrwalenia się myślenia.
„On wie” oznacza, że ekspert osiągnął punkt, w którym jego wewnętrzne modele rzeczywistości są tak mocno zakodowane i potwierdzone przez lata sukcesów, że nowa informacja, która nie pasuje do tych modeli, jest często ignorowana, odrzucana lub reinterpretowana tak, aby pasowała do już istniejących struktur poznawczych. To zjawisko znane jest jako błąd konfirmacji – tendencja do poszukiwania i interpretowania informacji w sposób potwierdzający wcześniejsze przekonania.
W skrajnych przypadkach, nadmierna pewność siebie eksperta może prowadzić do syndromu Dunninga-Krugera na wyższym etapie kompetencji – kiedy to wysoka wiedza prowadzi do niedoszacowania trudności i przecenienia własnej zdolności do adaptacji do nowych, nieprzewidzianych sytuacji. Ekspert przestaje myśleć w sensie twórczego, elastycznego i otwartego na nowe perspektywy myślenia. Zamiast tego, „wie” – opiera się na zgromadzonej wiedzy, która, choć imponująca, może stać się balastem w obliczu szybko zmieniającej się rzeczywistości.
Kluczowe przesłanie jest takie, że prawdziwa mądrość wymaga ciągłej gotowości do kwestionowania własnych założeń, nawet tych, które wydają się być najbardziej ugruntowane. Najlepsi eksperci to ci, którzy pomimo ogromnej wiedzy, zachowują pokorę poznawczą i ciekawość nowicjusza, nigdy nie przestając w pełni myśleć.