Im decyzja durniejsza, tym mędrszego potrzebuje uzasadnienia.
Ludzie racjonalizują złe decyzje, tworząc 'mądre' uzasadnienia, by zredukować dysonans poznawczy i chronić samoocenę.
Filozoficzno-Psychologiczne Rozważania nad Decyzjami i Uzasadnieniem
Cytat Andrzeja Majewskiego, „Im decyzja durniejsza, tym mędrszego potrzebuje uzasadnienia”, dotyka sedna ludzkiego funkcjonowania w obliczu błędów, racjonalizacji i potrzeby utrzymania spójnego obrazu siebie. Z perspektywy psychologicznej, jego znaczenie jest głęboko osadzone w teorii dysonansu poznawczego, mechanizmów obronnych ego oraz konstrukcji tożsamości.
Kiedy podejmujemy decyzję, która w retrospekcji okazuje się „durna” – czyli irracjonalna, szkodliwa lub po prostu nieskuteczna – nasz wewnętrzny system psychiczny zostaje zachwiany. Pojawia się dysonans między naszym postrzeganiem siebie jako osoby racjonalnej i kompetentnej, a dowodem w postaci podjętej decyzji. Ten dysonans jest niekomfortowy i motywuje nas do jego redukcji. Najłatwiejszym sposobem na jego zredukowanie, zwłaszcza gdy decyzja jest już niemożliwa do cofnięcia, jest właśnie rozbudowanie i uszlachetnienie uzasadnienia. Im bardziej rażąca jest sprzeczność między decyzją a naszym poczuciem racjonalności, tym bardziej skomplikowane, wyszukane i „mądre” musi być to uzasadnienie, aby przywrócić wewnętrzną harmonię.
Kontekst psychologiczny cytatu obejmuje również fenomen autoprezentacji i społecznych oczekiwań. Nie tylko sami przed sobą próbujemy usprawiedliwić nasze błędne wybory, ale często także przed innymi. W społeczeństwie istnieje silna presja na bycie postrzeganym jako osoba rozsądna i odpowiedzialna. Dlatego „durne” decyzje wymagają szczególnie zręcznego uzasadnienia, aby zachować twarz i uniknąć negatywnych ocen ze strony otoczenia. To nie tylko kwestia samooszukiwania, ale także strategicznego zarządzania wrażeniem. Ludzie są zdolni do niezwykłej kreatywności w konstruowaniu narracji, które przekształcają nonszalanckie lub błędne działanie w „przemyślany ruch” lub „konieczne poświęcenie”.
W grę wchodzi tutaj także psychologia obronna. Uzasadnienie „durnej” decyzji może być formą racjonalizacji – mechanizmu obronnego, poprzez który ludzie próbują ukryć prawdziwe, często prymitywne lub irracjonalne motywy swoich działań, zastępując je bardziej akceptowalnymi wyjaśnieniami. W ten sposób chronimy nasze ego przed poczuciem winy, wstydu czy poczuciem przegranej. Potrzebujemy mądrego uzasadnienia, aby utwierdzić się w przekonaniu, że nasza wewnętrzna logika wciąż działa, nawet jeśli na zewnątrz wygląda to na chaos. Cytat Majewskiego jest więc przenikliwą obserwacją ludzkiej skłonności do kultywowania spójności kosztem prawdy, a także świadectwem złożoności mechanizmów psychologicznych, które kierują naszymi wyborami i ich konsekwencjami.