Im więcej posiadamy radości, tym doskonalsi jesteśmy.
Więcej radości oznacza wzrost naszej mocy działania, zrozumienia natury, zbliżając nas do doskonałości bycia autonomicznymi i racjonalnymi istotami.
Filozoficzno-Psychologiczne Wyjaśnienie Sentencji Spinozy
Sentencja Barucha Spinozy, „Im więcej posiadamy radości, tym doskonalsi jesteśmy”, jest kamieniem węgielnym jego etyki i głębokiej introspekcji na temat ludzkiej natury. Aby zrozumieć jej pełne znaczenie, musimy zanurzyć się w kontekst jego monizmu i determinizmu. Dla Spinozy, doskonałość nie jest zewnętrznym atrybutem, lecz miarą naszego bycia zgodnym z naturą, a więc z Bogiem (który jest dla niego tożsamy z naturą samą w sobie, Deus sive Natura). Radość (laetitia) w ujęciu Spinozy, to nie ulotna emocja czy chwilowy kaprys, lecz wzrost naszej mocy działania (conatus), naszej siły bycia i trwania w istnieniu. To dynamiczne przejście od mniejszej do większej doskonałości.
Psychologicznie, słowa Spinozy rezonują z koncepcją autonomii i samorealizacji. Kiedy Spinoza mówi o radości, ma na myśli stan, w którym nasze idee są jasne i adekwatne, a nasze działania wypływają z racjonalnego zrozumienia konieczności natury, a nie z ciemnych, pasywnych afektów. Pasywne afekty, takie jak smutek czy strach, oznaczają dla niego spadek naszej mocy, a więc zmniejszenie doskonałości. Są one wynikiem nieadekwatnych idei, prowadzących do cierpienia i poczucia uwięzienia w zewnętrznych okolicznościach.
Radość jest zatem wskaźnikiem naszego postępu w kierunku wolności – nie wolności wyboru w potocznym sensie, lecz wolności bycia przyczyną samego siebie (causa sui), działania zgodnie z prawami naszej wewnętrznej natury, które są również prawami natury uniwersalnej. Kiedy doświadczamy radości, nasze zrozumienie świata staje się pełniejsze, nasze działania bardziej efektywne, a nasza egzystencja bardziej spójna i harmonijna. To jest stan, w którym nasza wewnętrzna energia, nasz conatus, swobodnie rozkwita, zbliżając nas do pełni naszego potencjału.
Współczesna psychologia pozytywna mogłaby odnaleźć w Spinozie prekursora idei, że prawdziwa satysfakcja i dobrostan wynikają z zaangażowania, przepływu (flow) i wzrastania, a nie tylko z hedonistycznego poszukiwania przyjemności. Doskonałość w tym ujęciu to dojrzałość psychiczna, zdolność do samoświadomości i autonomicznego funkcjonowania, gdzie radość jest symptomem zdrowego, rozwijającego się bytu.
Niezwykle ważne jest, by rozumieć, że Spinozjańska radość nie jest powierzchownym optymizmem, lecz efektem głębokiego, racjonalnego zrozumienia miejsca człowieka w porządku kosmicznym. To radość płynąca z wiedzy, z akceptacji konieczności i z aktywnego kształtowania siebie w zgodzie z tym zrozumieniem. Jest to psychologiczny stan wyzwolenia od lęku i bezradności, stan pełnej żywotności.