Każda bez wyjątku nowa technologia ma awers korzyści i zarazem rewers nowych, nieznanych dotychczas bied.
Każda technologia przynosi korzyści, ale nieuchronnie też nowe problemy, które obciążają nas psychologicznie i wymuszają trudną adaptację.
Cytat Stanisława Lema, "Każda bez wyjątku nowa technologia ma awers korzyści i zarazem rewers nowych, nieznanych dotychczas bied", jest głęboko profetyczną refleksją, która uderza w samo serce ludzkiej psychiki w obliczu postępu. Z psychologicznego punktu widzenia, Lem nie opisuje jedynie dichotomii zjawisk technologicznych, lecz odnosi się do fundamentalnych mechanizmów adaptacyjnych i obronnych człowieka.
Przede wszystkim, „awers korzyści” symbolizuje obietnicę, redukcję wysiłku, powiększenie możliwości – wszystko to, co rezonuje z naszą pierwotną potrzebą bezpieczeństwa, komfortu i ekspansji. Ludzki umysł jest z natury optymistyczny, skłonny do dostrzegania potencjalnych zysków i minimalizowania ryzyka, zwłaszcza gdy są one przedstawiane w kontekście innowacji. To aktywuje system nagrody w mózgu, prowadząc do entuzjazmu i pragnienia posiadania, używania, stania się beneficjentem nowego. Jest to często napędzane strachem przed pozostaniem w tyle (FOMO – Fear Of Missing Out), co wzmacnia presję społeczną na adaptację nowości.
Jednak kluczowa jest tu druga część cytatu: „rewers nowych, nieznanych dotychczas bied”. To właśnie ta fraza jest psychologicznie najbardziej obciążająca. Lem mówi tu o nieprzewidywalnych konsekwencjach, o tych kosztach psychologicznych i społecznych, które stają się widoczne dopiero po wprowadzeniu technologii na szeroką skalę. To mogą być nowe formy lęku (np. lęk przed cyberatakami, utrata prywatności), nowe uzależnienia (media społecznościowe, gry), nowe podziały społeczne (cyfrowe wykluczenie), nowe presje (ciągła dostępność, wydajność napędzająca wypalenie).
Psychologicznie, trudność leży w tym, że nasz umysł ma naturalną skłonność do niedoceniania długoterminowych, niebezpośrednich kosztów. Jesteśmy lepsi w reagowaniu na bezpośrednie zagrożenia, niż w przewidywaniu złożonych, systemowych problemów. „Nieznane dotychczas biedy” wprowadzają element niepewności i braku kontroli, które są silnymi źródłami stresu dla ludzkiej psychiki. Ta niepewność może prowadzić do niepokoju, poczucia bezradności, a nawet cynizmu wobec postępu.
W gruncie rzeczy, Lem podkreśla, że każda nowa technologia wymusza na nas psychologiczną adaptację, która nigdy nie jest bezkosztowa. Nawet jeśli korzyści przewyższają wady, te wady nadal istnieją i wymagają od nas wysiłku poznawczego i emocjonalnego, aby radzić sobie z ich konsekwencjami. To jest esencja ludzkiego doświadczenia z innowacją – wieczne zmaganie się z balansem między obiecanym niebem a nieoczekiwanym piekłem, kształtujące naszą psychikę w procesie ewolucji technologicznej.