Najniebezpieczniejsza głupota jest wtedy, gdy przybiera szaty uczoności.
Najgroźniejsza głupota udaje mądrość, blokując rozwój i szerząc dezinformację pod płaszczem autorytetu.
Paradoks pozoru i niebezpieczeństwo samooszustwa
Cytat Andrzeja Majewskiego dotyka sedna potężnego i subtelnie niszczycielskiego zjawiska psychologicznego: kiedy ignorancja i brak rozumienia zostają przykryte fasadą erudycji i autorytetu. Jest to zjawisko o wiele bardziej groźne niż otwarta, jawna głupota, ponieważ ta ostatnia jest łatwo identyfikowalna i może być skorygowana. Głupota "w szatach uczoności" jest natomiast podstępna, ponieważ wykorzystuje nasz naturalny szacunek dla wiedzy i ekspertyzy.
Z perspektywy psychologii poznawczej, zjawisko to można powiązać z efektem Dunninga-Krugera, gdzie osoby o niskich kompetencjach w danej dziedzinie często przeceniają swoje umiejętności, jednocześnie nie będąc w stanie rozpoznać własnej niekompetencji. Kiedy taka osoba dodatkowo przyswoi sobie fachowe słownictwo, akademicki styl wypowiedzi czy argumenty, które brzmią imponująco, ale są pozbawione głębszego zrozumienia, staje się „niebezpieczna”. Dlaczego? Ponieważ jej słowa i działania, mimo że oparte na fałszywym lub płytkim rozumieniu, mogą być odbierane jako prawda przez tych, którzy nie posiadają dostatecznej wiedzy, aby zweryfikować ich zasadność.
Od strony psychologii społecznej, odgrywa tu rolę mechanizm autorytetu i konformizmu. Ludzie mają naturalną tendencję do ufania ekspertom i osobom postrzeganym jako autorytety. Ktoś, kto używa złożonego języka, odwołuje się do źródeł (nawet jeśli je źle interpretuje) i prezentuje się jako „uczony”, może z łatwością zdobyć zaufanie i poparcie, szczególnie w tematach, które są dla odbiorców trudne lub niejasne. Konsekwencją jest szerzenie dezinformacji, błędnych przekonań i szkodliwych idei, które, podszywając się pod naukę, są trudniejsze do zdemaskowania.
Ego i mechanizmy obronne
Z perspektywy psychologii psychodynamicznej, taka „uczona głupota” może być również formą mechanizmu obronnego. Osoba, która czuje się niepewnie co do swoich kompetencji, może przyjąć fasadę wszechwiedzy, aby chronić swoje ego przed ujawnieniem własnej ignorancji. To jest głęboko związane z lękiem przed byciem zdemaskowanym czy syndromem oszusta w odwróconej formie – zamiast czuć się oszustem mimo kompetencji, osoba oszukuje na temat swoich kompetencji.
To niebezpieczeństwo leży w fakcie, że taka postawa blokuje dalszy rozwój, krytyczne myślenie i otwartą dyskusję. Gdy głupota jest ukryta pod płaszczem wiedzy, staje się odporna na korektę, a jej wpływ jest tym bardziej destrukcyjny.