Nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
Geniusz często wykracza poza normy, a jego kreatywność i intensywność mogą być postrzegane jako rodzaj "szaleństwa" wykraczającego poza konwencje.
Cytat Seneki Młodszego, „Nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa”, to nie tylko obserwacja, ale głęboka refleksja nad naturą ludzkiego umysłu i jego krańcowymi możliwościami. Filozoficznie, dotyka on klasycznego dylematu, czy geniusz jest darem bogów, czy też formą odstępstwa od normy, która pozwala na dostrzeżenie i stworzenie czegoś, czego inni nie potrafią. W starożytności, a zwłaszcza w kulturze greckiej, szaleństwo (mania) bywało postrzegane nie tylko jako choroba, ale także jako boskie natchnienie, rodzaj ekstazy, która pozwalała prorokom, poetom i wieszczkom komunikować się z zaświatami lub widzieć poza zwykłym porządkiem rzeczy. Platon w „Fajdrosie” wyróżniał cztery rodzaje boskiego szaleństwa, w tym m.in. prorocze, poetyckie i erotyczne, sugerując, że niektóre z największych ludzkich osiągnięć są efektem właśnie takiego stanu.
Psychologicznie, słowa Seneki rezonują z współczesnym rozumieniem kreatywności i jej związku z pewnymi cechami psychologicznymi, które mogą być interpretowane jako „szaleństwo”. Mowa tu o myśleniu dywergencyjnym, zdolności do generowania wielu niekonwencjonalnych pomysłów, burzenia utartych schematów, a także silnej dyspozycji do niestandardowego postrzegania rzeczywistości. Geniusz często charakteryzuje się intensywną koncentracją, obsesyjnym dążeniem do celu, a także wybiórczą uwagą, która pozwala mu ignorować to, co dla innych jest ważne, a skupiać się na tym, co dla jego wizji jest kluczowe. Te cechy, w skrajnych formach, mogą być postrzegane jako manieryzmy, dziwactwa, a nawet symptomy pewnych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia ze spektrum autyzmu (często związane z wybitnymi zdolnościami w konkretnych dziedzinach), czy też zaburzenia afektywne dwubiegunowe, których fazy manii mogą sprzyjać nadproduktywności i niekonwencjonalnemu myśleniu. Nie chodzi tu o stwierdzenie, że każdy geniusz jest chory psychicznie, ale raczej o to, że istnieje subtelna granica między nonkonformizmem, ekscentrycznością a patologią, i że wiele cech typowych dla „szaleństwa” – takich jak intensywność emocjonalna, otwartość na nowe doświadczenia, skłonność do ryzyka i odmiennego postrzegania świata – jest również kluczowych dla wybuchu prawdziwej kreatywności i geniuszu. Geniusz nie boi się przekraczać granic poznawczych i społecznych, co dla przeciętnego obserwatora może wydawać się nieracjonalne lub nawet szalone. W tym sensie, „domieszka szaleństwa” to metafora dla tej niezwykłej zdolności do widzenia świata inaczej, myślenia poza schematami i odwagę do realizacji idei, które dla innych wydają się niemożliwe lub absurdalne.