Pieniądz jest bezwonny, ale się ulatnia.
Pieniądz jest symbolicznie neutralny, lecz jego wartość i posiadanie są ulotne, odzwierciedlając przemijalność materialną i iluzję trwałego bezpieczeństwa.
Cytat Stanisława Jerzego Leca, „Pieniądz jest bezwonny, ale się ulatnia”, to głęboka psychologiczna refleksja nad naturą wartości, posiadania i ich przemijania, opakowana w pozornie prostą metaforykę. Lec, mistrz aforyzmu, celnie uchwycił tu esencję ludzkiej relacji z materią, szczególnie pieniądzem.
Pierwsza część zdania, „Pieniądz jest bezwonny”, odnosi się do jego pozornie obiektywnej i neutralnej natury. W psychologicznym sensie, pieniądz sam w sobie nie posiada żadnych inherentnych cech sensorycznych – nie pachnie, nie smakuje (choć ludzie nadają mu różne konotacje, np. „zapach pieniędzy”). Ta bezwonność symbolizuje jego abstrakcyjność jako środka wymiany. Jest to czysty symbol, umowna wartość, która pozwala na wymianę dóbr i usług. Psychologicznie, ta bezwonność może oznaczać też pewną ulotność emocjonalną – pieniądz sam w sobie nie wzbudza pierwotnych, głębokich emocji, dopóki nie zostanie powiązany z konkretnymi potrzebami, pragnieniami czy stratami.
Druga część, i zarazem kluczowa, to „ale się ulatnia”. Ta fraza jest metaforą przemijalności i zmienności. Pieniądz, choć bezwonny, nie jest statyczny; ma tendencję do znikania, rozchodzenia się, tracenia na wartości. Na poziomie makroekonomicznym odnosi się to do inflacji, zmian rynkowych czy po prostu wydawania. Na poziomie psychologicznym, „ulatnianie się” pieniędzy ma o wiele głębsze znaczenie. Oznacza, że nawet jeśli gromadzimy bogactwo, jego wartość, użyteczność, a nawet sam fakt posiadania, są nietrwałe. Może to być utrata przez rozrzutność, nieprzewidziane wydatki, ale też przez utratę zdrowia, bliskich, co sprawia, że nawet ogromna fortuna traci na znaczeniu. W kontekście psychologii egzystencjalnej, pieniądz, tak jak wszystko inne w życiu, podlega entropii. Ludzie często budują poczucie bezpieczeństwa i tożsamości wokół posiadanych dóbr, jednak cytat Lekka przypomina, że ta baza jest iluzoryczna. Ulatnianie się wskazuje na iluzję permanentności, którą często tworzymy wokół materialnych zdobyczy. To przypomnienie o cyklu życia i śmierci w aspekcie materialnym – co gromadzimy, to w końcu tracimy lub po prostu przestaje być dla nas dostępne. Akcentuje kruchość ludzkiej kontroli nad losem i materialnym światem, zmuszając nas do refleksji nad tym, co rzeczywiście ma trwałą wartość – relacje, doświadczenia, rozwój osobisty, które, w przeciwieństwie do pieniądza, nie „ulatniają się” w taki dosłowny sposób, lecz zostają z nami jako część naszego jestestwa.
W gruncie rzeczy, aforyzm ten jest psychologicznym komentarzem do ludzkiej skłonności do przywiązania się do materii i kruchości tego przywiązania. Przypomina o egzystencjalnej pustce, którą pieniądz może chwilowo wypełnić, ale która ostatecznie pozostaje nienaruszona przez jego obecność czy brak.