Pieniądze! Ze wszystkich wynalazków ludzkości – ten wynalazek jest najbliższy szatanowi.
Pieniądze katalizują egoizm, chciwość, korupcję i niszczą relacje, stając się narzędziem „szatańskich” instynktów w człowieku.
Cytat Antona Makarenki, że pieniądze są „najbliższe szatanowi” spośród wynalazków ludzkości, jest potężnym stwierdzeniem filozoficzno-psychologicznym, które wykracza poza proste potępienie materializmu. Aby zrozumieć jego głębię, musimy zanurzyć się w kontekst epoki Makarenki – rewolucyjnej Rosji, gdzie stare wartości były burzone, a tworzono nowe ideały społeczne, często oparte na kolektywizmie i wyrzeczeniu się indywidualistycznego dążenia do bogactwa. W tym kontekście, pieniądz staje się symbolem i narzędiem systemowego zła, nie z uwagi na swoją inherentną naturę jako środek wymiany, ale z powodu tego, co ujawnia i wypacza w ludzkim charakterze i relacjach społecznych.
Z psychologicznego punktu widzenia, pieniądze, jako wynalazek, w swojej neutralności są jedynie narzędziem. Jednak w ludzkich rękach stają się potężnym katalizatorem dla ujawniania zarówno najszlachetniejszych, jak i najmroczniejszych aspektów psychiki. Makarenko sugeruje, że to, co czyni pieniądze „szatańskimi”, to ich zdolność do rozbudzania i wzmacniania ludzkiej chciwości, egoizmu, zazdrości i żądzy władzy. Pieniądze mogą dawać iluzoryczne poczucie kontroli i bezpieczeństwa, prowadząc do znieczulicy moralnej i instrumentalnego traktowania innych ludzi. Kiedy dążenie do zysku staje się nadrzędnym celem, relacje międzyludzkie ulegają instrumentalizacji, a empatia i solidarność stają się obcymi pojęciami. W tym sensie, pieniądze nie są szatanem samym w sobie, ale medium, przez które szatańskie instynkty mogą się manifestować i być usprawiedliwiane. Ten „wynalazek” potrafi zniszczyć wspólnotę i moralność, rozwarstwiając społeczeństwo i rodząc konflikty oparte na nierówności.
Dla Makarenki, który budował nowy ład społeczny oparty na kolektywnych wartościach i pracy na rzecz wspólnoty, pieniądz był reliktem starego, kapitalistycznego porządku, symbolizującym i podtrzymującym indywidualistyczne i egoistyczne postawy, które uważał za destrukcyjne. Stąd jego radykalne określenie. Pieniądze, w tej perspektywie, są siłą rozpraszającą, dzielącą i korumpującą, która odciąga człowieka od jego prawdziwej, kolektywnej natury i prowadzi do moralnego upadku, w tym sensie są najbardziej „szatańskim” wynalazkiem.