Rozumiemy wszystko, dlatego nie możemy niczego zrozumieć.
Kiedy sądzimy, że rozumiemy wszystko, zatracamy zdolność do głębokiego pytania, zamykając się na prawdziwą złożoność, sprzeczności i niuanse rzeczywistości.
Rozumienie Paradoksu: Granice Poznania w Psychologii
Cytat Stanisława Jerzego Leca, „Rozumiemy wszystko, dlatego nie możemy niczego zrozumieć”, jest głęboko paradoksalny i z psychologicznego punktu widzenia znakomicie ilustruje pewne fundamentalne dylematy ludzkiego poznania. Na pierwszy rzut oka wydaje się absurdalny, bo jakże pełne rozumienie mogłoby prowadzić do braku zrozumienia? Jednakże wnikając w jego treść, odkrywamy skomplikowaną sieć zależności.
Z perspektywy psychologicznej, „rozumiemy wszystko” może odnosić się do przesycenia informacją lub do iluzji całościowego poznania. Obecnie żyjemy w epoce, gdzie dostęp do informacji jest niemal nieograniczony. Mamy wrażenie, że każda odpowiedź jest na wyciągnięcie ręki. To przekonanie o „rozumieniu wszystkiego” rodzi pułapkę. Gdy umysł jest zalany nadmiarem danych, bez odpowiedniego filtrowania, syntezy i krytycznej analizy, paradoksalnie traci zdolność do uchwycenia sedna. Jest to analogiczne do szumu informacyjnego, w którym pojedyncze, istotne sygnały zanikają w kakofonii. Psychologia poznawcza wskazuje, że nasza pojemność przetwarzania informacji jest ograniczona. Kiedy próbujemy objąć zbyt wiele, stajemy się niezdolni do głębokiego przetworzenia, co skutkuje powierzchownością i brakiem prawdziwego wglądu.
Alternatywnie, „rozumiemy wszystko” może oznaczać też pewien rodzaj hubris intelektualnego lub iluzji kontroli nad złożonym światem. Ludzka psychika ma tendencję do tworzenia spójnych narracji, nawet jeśli rzeczywistość jest chaotyczna. Kiedy sądzimy, że osiągnęliśmy kompletne zrozumienie jakiegoś zjawiska (np. ludzkiej natury, sensu istnienia), często zamykamy się na dalsze dociekania, na niuanse, na sprzeczności. To „zamknięcie” jest psychologiczną barierą dla prawdziwego, pogłębionego zrozumienia. Jeśli uznamy, że wszystko już wiemy, przestajemy zadawać pytania, przestajemy badać granice, przestajemy akceptować niepewność i paradoks. A właśnie w tych obszarach często kryje się głębsza, choć trudna do uchwycenia prawda. W psychoterapii często obserwuje się, że pacjent, który uważa, że „rozumie wszystko” o sobie (np. dlaczego jest nieszczęśliwy), paradoksalnie jest najbardziej zablokowany przed prawdziwą zmianą i głębokim wglądem, ponieważ jego „zrozumienie” jest barierą, a nie trampoliną do dalszej eksploracji.
Ostatecznie, cytat Leca psychologicznie mówi o granicach poznania i istocie ludzkiej kondycji. Prawdziwe zrozumienie często wymaga akceptacji niewiedzy, niepewności i paradoksu. Nie wszystko da się zamknąć w logicznych ramach. Kiedy próbujemy sprowadzić wszechświat (czy to zewnętrzny, czy wewnętrzny) do prostych, “w pełni zrozumiałych” schematów, tracimy z oczu jego złożoność, jego płynność i jego tajemnicę. Lec w kunsztowny sposób uświadamia, że pełne zrozumienie (w sensie ostatecznego i wyczerpującego poznania) jest niemożliwe, a iluzja jego posiadania prowadzi do braku prawdziwej mądrości.