Ten jest najmędrszy, kto zna najwięcej głupstw, a najmniej ich popełnia.
Mądrość to introspekcja, rozpoznawanie błędów (własnych i cudzych) oraz praktyczna umiejętność unikania ich w działaniu.
Cytat Stefana Witwickiego uderza w samo serce ludzkiej kondycji, rezonując z głębokimi prawdami psychologicznymi i filozoficznymi. Mądrość, w jego ujęciu, nie jest jedynie kumulacją wiedzy, ale raczej świadomością granic tej wiedzy, szczególnie w obszarze ludzkich błędów i ograniczeń. To subtelne rozróżnienie pomiędzy "znaniem głupstw" a "niepopełnianiem ich" jest kluczowe dla zrozumienia psychologicznej głębi tej sentencji.
„Ten jest najmędrszy, kto zna najwięcej głupstw…” – ta część cytatu dotyka koncepcji poznania metakognitywnego. To nie tylko wiedza o świecie zewnętrznym, ale przede wszystkim autorefleksja, introspekcja i zdolność do identyfikowania własnych i cudzych błędów poznawczych, uprzedzeń, emocjonalnych pułapek i irracjonalnych zachowań. Psychologicznie, jest to wyraz rozwiniętej samoświadomości – umiejętności rozpoznawania wzorców, które prowadzą do negatywnych konsekwencji. Mądry człowiek, w kontekście Witwickiego, to ktoś, kto nie tylko nauczył się na własnych błędach, ale także potrafi antycypować potencjalne "głupstwa" wynikające z impulsywności, niezrozumienia, pychy czy ignorancji. To jest ten moment, w którym jednostka przechodzi od naiwnej wiary w swoją nieomylność do realistycznego rozeznania w labiryncie ludzkich uwarunkowań. Zrozumienie, że można popełnić błąd, jest pierwszym krokiem do jego uniknięcia.
„…a najmniej ich popełnia.” – druga część cytatu odnosi się do mądrości praktycznej i samoregulacji. Samo poznanie "głupstw" nie wystarczy; prawdziwa mądrość manifestuje się w umiejętności zastosowania tej wiedzy do modyfikacji własnego zachowania. To jest wyraz rozwiniętej kontroli impulsów, empatii, zdrowego rozsądku i umiejętności podejmowania świadomych decyzji, wolnych od wpływu emocjonalnych czy poznawczych zniekształceń. Psychologicznie, to zdolność do uczenia się na błędach – własnych i cudzych – oraz adaptowania strategii, które prowadzą do bardziej konstruktywnych wyników. To także świadomość konsekwencji i zdolność do planowania, a nie tylko reakcji. Człowiek "najmniej popełniający głupstwa" to ten, kto wykształcił mechanizmy obronne przed własnymi słabościami i pokusami, a także potrafi unikać sytuacji, które sprzyjają popełnianiu błędów. Jest to przejaw dojrzałości psychologicznej, gdzie wiedza o sobie i świecie transformuje się w roztropne i skuteczne działanie.
W gruncie rzeczy, Witwicki proponuje psychologiczny model mądrości, który opiera się na ciągłej autorefleksji, pokorze i zdolności do ciągłej adaptacji i uczenia się. Mądrość nie jest statycznym stanem, lecz dynamicznym procesem, w którym świadomość ludzkich niedoskonałości staje się katalizatorem dla rozwoju i unikania powielania błędnych wzorców.