Głupota jest też pewnym sposobem używania umysłu.
Głupota nie jest brakiem, lecz aktywnym, choć często nieefektywnym, sposobem myślenia, wynikającym z uprzedzeń lub konformizmu.
„Głupota jest też pewnym sposobem używania umysłu.” – Karol Irzykowski
To zdanie Karola Irzykowskiego, choć z pozoru proste, otwiera fascynującą przestrzeń do refleksji nad naturą ludzkiego poznania i działania. Z psychologicznego punktu widzenia, Irzykowski nie definiuje tu głupoty jako prostego braku inteligencji czy wiedzy, lecz jako aktywny proces – sposób używania umysłu. To sugeruje, że głupota nie jest biernym stanem, lecz dynamicznym zbiorem strategii poznawczych i behawioralnych, które prowadzą do niezoptymalizowanych, błędnych lub autodestrukcyjnych rezultatów.
Możemy spojrzeć na to przez pryzmat psychologii poznawczej. Głupota może wynikać z uprzedzeń poznawczych (cognitive biases), gdzie umysł, dążąc do efektywności, stosuje heurystyki, które w pewnych kontekstach zawodzą. Przykładowo, efekt potwierdzenia (confirmation bias) – skłonność do poszukiwania i interpretowania informacji, które potwierdzają nasze wcześniejsze przekonania – może prowadzić do utrzymywania się błędnych sądów, pomimo dostępu do obiektywnych danych. To aktywne ignorowanie sprzecznych informacji jest „używaniem umysłu”, choć w sposób ograniczający jego potencjał do racjonalnego przetwarzania.
Z perspektywy psychologii społecznej, głupota może być również produktem konformizmu lub ślepego posłuszeństwa autorytetowi. Człowiek, nawet posiadający zdolności do krytycznego myślenia, może świadomie lub podświadomie rezygnować z ich użycia, by dopasować się do grupy lub uniknąć konfliktu. W tym ujęciu, „używanie umysłu” polega na aktywnym stłumieniu niezależnej myśli na rzecz akceptacji norm społecznych, nawet jeśli są one irracjonalne lub szkodliwe.
Irzykowski prowokuje nas do zadania sobie pytania: czy głupota jest wyborem, czy raczej efektem złożonych procesów psychologicznych i społecznych? Jego cytat sugeruje, że w pewnym sensie jest to wybór, chociaż nie zawsze świadomy. Jest to pewna forma „oszczędzania umysłu” przed trudnym i wymagającym wysiłkiem krytycznego myślenia, analizowania i ciągłego podważania ustalonych prawd. W ten sposób, głupota staje się swoistym mechanizmem obronnym, choć paradoksalnie, często prowadzącym do niekorzystnych konsekwencji.