Trzy czwarte życia trawimy na chceniu bez uczynku i na uczynkach bez chcenia.
Większość życia to niezrealizowane pragnienia i bezcelowe działania, co wywołuje frustrację i brak satysfakcji.
Filozoficzno-Psychologiczne Rozważanie nad Kondycją Ludzką
Cytat Denisa Diderota, „Trzy czwarte życia trawimy na chceniu bez uczynku i na uczynkach bez chcenia”, trafia w sam sedno złożonej i często paradoksalnej natury ludzkiego doświadczenia. Z psychologicznego punktu widzenia, ukazuje on głębokie rozbieżności między naszym wewnętrznym światem pragnień, aspiracji i intencji, a zewnętrzną rzeczywistością naszych działań i ich konsekwencji. Diderot, jako myśliciel Oświecenia, przenikliwie obserwował ludzkie zachowania i motywacje, a jego spostrzeżenie pozostaje zaskakująco aktualne.
Pierwsza część aforyzmu – „chcenie bez uczynku” – odnosi się do sfery fantazji, marzeń i niezrealizowanych ambicji. W psychologii możemy to interpretować jako dominację myślenia życzeniowego, prokrastynację, lęk przed porażką lub paraliż decyzyjny. Często towarzyszy temu perfekcjonizm, gdzie idealny obraz zamierzonego działania staje się barierą dla jakiegokolwiek działania. Możemy pożądać zmiany, sukcesu, miłości, ale z różnych powodów – czy to braku odwagi, zasobów, czy umiejętności – nie przekuwamy tych pragnień w konkretne czyny. Jest to obszar niezaspokojonych potrzeb, niedostymulowanych motywacji, a także wewnętrznych konfliktów, które uniemożliwiają przejście od zamysłu do realizacji. Z perspektywy psychodynamicznej, może to być walka między id (popędami i pragnieniami) a superego (normami i lękami), która uniemożliwia ego (jaźni) efektywne działanie.
Druga część – „uczynki bez chcenia” – wskazuje na działanie mechaniczne, rutynowe, pozbawione autentycznego zaangażowania i wewnętrznej motywacji. Obejmuje to obowiązki wykonywane z przymusu, pracę, która nie daje satysfakcji, relacje podtrzymywane z inercji, czy też decyzje podejmowane pod wpływem zewnętrznych oczekiwań, a nie własnych pragnień. W psychologii humanistycznej, jest to wyraźny symptom braku samorealizacji i autentyczności. Ludzie doświadczający „uczynków bez chcenia” często odczuwają pustkę, wypalenie, anhedonię lub alienację. Ich życie staje się sekwencją zadań do odhaczenia, bez głębszego sensu czy celu. Może to być efektem internalizacji cudzych wartości (intrpojekcja) lub po prostu wyczerpania i braku dostępu do własnych zasobów energetycznych i motywacyjnych.
Obie te części tworzą spójny, choć gorzki obraz ludzkiej kondycji. Diderot sugeruje, że rzadko kiedy nasze pragnienia i działania są ze sobą w pełnej harmonii. Ta dysfunkcja prowadzi do cierpienia, frustracji i poczucia niewykorzystanego potencjału. Jego spostrzeżenie podkreśla znaczenie świadomego działania – takiego, które jest napędzane autentycznym „chceniem” i prowadzi do autentycznych „uczynków”. Jest to wezwanie do refleksji nad tym, ile naszego życia spędzamy na jałowym pragnieniu, a ile na bezrefleksyjnym działaniu, i jak możemy dążyć do większej spójności między naszym wewnętrznym światem a zewnętrznymi manifestacjami.
Znaczenie psychologiczne jest więc dwojakie:
- Po pierwsze, to diagnoza powszechnych wzorców psychologicznych, które stoją na przeszkodzie pełnemu i satysfakcjonującemu życiu.
- Po drugie, to subtelne zaproszenie do introspekcji i dążenia do większej integracji naszej woli, emocji i działań, co jest kluczowe dla dobrostanu psychicznego i samorealizacji.