Podporządkowanie literatury i sztuki polityce (albo też celowe zamazywanie granicy pomiędzy nimi) jest taktyką totalitarną.
Podporządkowanie sztuki polityce to taktyka totalitarna, która niszczy niezależną myśl, indywidualizm i wolność, manipulując psychiką w celu kontroli.
Cytat Jordana Petersona: „Podporządkowanie literatury i sztuki polityce (albo też celowe zamazywanie granicy pomiędzy nimi) jest taktyką totalitarną” – dotyka fundamentalnych aspektów ludzkiej psychiki i funkcjonowania społeczeństwa.
Kontekst i Znaczenie
W sercu totalitaryzmu leży dążenie do absolutnej kontroli. Ta kontrola nie ogranicza się jedynie do sfery fizycznej – represji, więzień, obozów pracy. Jej najbardziej perfidna forma ma miejsce w sferze psychicznej i ideologicznej. Literatura i sztuka, jako emanacje ludzkiej kreatywności, wyobraźni i wolnego ducha, są naturalnym bastionem przeciwko unifikacji myśli i zuniformizowaniu doświadczeń. To właśnie w nich często znajdują ujście idee rewolucyjne, kontestacja status quo, subtelne lub otwarte krytyki władzy, a także po prostu – indywidualne, autentyczne przeżycia, które nie pasują do narzuconej narracji.
Totalitaryzm dąży do monolityczności. Aby ją osiągnąć, musi zniszczyć wszelkie alternatywne źródła narracji, znaczenia i wartości. Sztuka niezależna staje się więc zagrożeniem, ponieważ może:
- Ujawniać prawdę: Nierzadko sztuka potrafi uchwycić i przekazać subtelne niuanse rzeczywistości, które propaganda stara się ukryć lub zakłamać. Malarz, pisarz, muzyk może wyrazić cierpienie, niesprawiedliwość, absurdalność systemu w sposób, który trafia do sumienia odbiorcy głębiej niż jakakolwiek analiza polityczna.
- Prowokować do myślenia krytycznego: Niezależna sztuka z natury swojej jest otwartą propozycją, zaproszeniem do interpretacji i refleksji. To stoi w sprzeczności z totalitarnym wymogiem bezrefleksyjnego przyswajania narzuconych dogmatów.
- Krzewić indywidualność i unikalność: Sztuka często celebruje osobiste perspektywy i doświadczenia, co jest anatemą dla reżimów, które wymagają od jednostki podporządkowania się kolektywowi i wyrzeczenia się własnej odrębności.
- Tworzyć alternatywne wspólnoty: Dzieła sztuki mogą łączyć ludzi na podstawie wspólnych wartości, emocji i ideałów, tworząc „równoległe” struktury społeczne, które nie podlegają kontroli państwa.
Psychologiczne Znaczenie
Z psychologicznego punktu widzenia, proces „podporządkowywania” lub „zacierania granic” ma na celu manipulację kolektywną świadomością i nieświadomością.
Zacieranie granic oznacza, że sztuka przestaje być medium do wyrażania autentycznych ludzkich doświadczeń, a staje się narzędziem propagandy. Zamiast eksplorować złożoność ludzkiej natury, sztuka ma za zadanie propagować jedyną słuszną ideologię, tworzyć mity założycielskie reżimu, wychwalać wodzów i pokazywać wrogów ludu. W ten sposób, to, co powinno stymulować kreatywność i indywidualizm, staje się narzędziem redukcji złożoności i indoctrynacji.
Kiedy sztuka zostaje upolityczniona, ludzka psychika zostaje pozbawiona jednego z najważniejszych mechanizmów przetwarzania rzeczywistości – zdolności do odzwierciedlania, kontemplacji i subwersji. Zdolność do empatii, zrozumienia Innego, czy też po prostu do osobistej, niczym nieskrępowanej ekspresji, zostaje stłamszona. Społeczeństwo, w którym sztuka jest jedynie tubą propagandy, jest społeczeństwem w stanie psychicznej stazy i emocjonalnego zubożenia. Traci zdolność do samokorekty, autorefleksji i ewoluowania. Jordan Peterson, akcentując ten aspekt, podkreśla, jak fundamentalne dla zdrowia jednostki i społeczeństwa jest prawo do nieskrępowanej ekspresji kulturowej i wolności artystycznej, jako bastionu przeciwko narzucaniu totalitarnej wizji świata.