Oceny liczbowe nie motywują do zdobywania wiedzy ani podejmowania wysiłku przekraczania własnych ograniczeń. Ocena opisowa daje taką motywację, bo mówi konkretnie, czego brak w kompetencjach lub w zachowaniu ocenianej osoby. Zawiera także komentarz dotyczący dobrych stron, talentów i kompetencji, co jest dowodem na to, że oceniający poświęcił czas i uwagę, by wniknąć w psychikę ocenianego, odkryć jego zainteresowania, czyli ukryty potencjał.
Oceny opisowe motywują, bo budują poczucie wartości, sprawczości i wskazują kierunek rozwoju, aktywując wewnętrzną motywację, w przeciwieństwie do demotywujących ocen liczbowych.
Spostrzeżenie Wojciecha Eichelbergera dotyka fundamentalnych aspektów psychologii motywacji, teorii rozwoju osobistego i relacji międzyludzkich, osadzając się jednocześnie w szerszym filozoficznym kontekście podmiotowości i znaczenia. Wypowiedź ta, z perspektywy psychologicznej, podkreśla kluczową rolę wewnętrznej motywacji i poczucia sprawczości, które są często osłabiane przez zredukowane do liczb, powierzchowne systemy oceniania.
Ograniczenia Oceny Liczbowej: Perspektywa Self-Determination Theory
Teoria Samodeterminacji (Self-Determination Theory – SDT) Edwarda Deciego i Richarda Ryana doskonale ilustruje, dlaczego oceny liczbowe nie motywują. SDT wyróżnia motywację wewnętrzną, napędzaną ciekawością, zainteresowaniem i przyjemnością z samego działania, oraz motywację zewnętrzną, opartą na nagrodach i karach. Oceny liczbowe, zwłaszcza te słabe, działają często jako wzmocnienie zewnętrzne (kara), które może podważyć autonomię i poczucie kompetencji osoby. Uczeń, który otrzymuje dwójkę, niekoniecznie dowiaduje się, dlaczego ją otrzymał, ani co konkretnie powinien poprawić. Może natomiast doświadczyć spadku poczucia własnej wartości, utraty zainteresowania przedmiotem i poczucia bezradności, co prowadzi do unikania wysiłku, a nie do jego zwiększania. Filozoficznie, takie podejście sprowadza podmiotowość jednostki do zbiurokratyzowanego obiektu statystycznego, pozbawiając ją unikalnego i złożonego bycia.
Moc Oceny Opisowej: Poczucie Wartości i Rozwój
Prokrastynacja to nie lenistwo.
To wołanie Twojego lęku
Naucz się działać mimo wątpliwości, lęku i perfekcjonizmu
Ocena opisowa, jak słusznie zauważa Eichelberger, jest niczym innym jak informacją zwrotną (feedbackiem) w najczystszej i najbardziej konstruktywnej formie. Z psychologicznego punktu widzenia, konkretny feedback, który identyfikuje zarówno obszary do poprawy, jak i mocne strony, jest niezbędny do uczenia się i rozwoju. Działa on na kilku płaszczyznach:
- Zwiększa poczucie wartości i samoocenę: Podkreślenie dobrych stron i talentów buduje wiarę w siebie i świadomość własnych możliwości. Jest to zgodne z psychologią pozytywną, która koncentruje się na wzmacnianiu mocnych stron.
- Wzmacnia poczucie sprawczości: Konkretne wskazówki dotyczące braków pozwalają osobie zrozumieć, że ma kontrolę nad swoim rozwojem. Wie, co musi zrobić, aby było lepiej, co daje jej poczucie mocy i wpływu na własną edukację czy zachowanie.
- Buduje relację i zaufanie: Poświęcenie czasu na szczegółową ocenę, "wniknięcie w psychikę ocenianego", świadczy o szacunku, empatii i zaangażowaniu oceniającego. Tworzy to bezpieczne środowisko do uczenia się i eksperymentowania, wolne od lęku przed odrzuceniem czy stygmatyzacją. Z filozoficznego punktu widzenia, jest to uznanie inności i złożoności drugiego człowieka, odejście od unifikującego schematu.
- Aktywuje motywację wewnętrzną: Gdy osoba czuje się rozumiana, ceniona i posiada jasne wskazówki, dużo łatwiej jest jej rozwijać prawdziwe zainteresowanie i pasję do nauki, a także odwagę do przekraczania własnych ograniczeń. Odkrywanie "ukrytego potencjału" jest tu kluczowe – dotyczy głębokiego zrozumienia, że każda jednostka posiada unikalne zdolności, które tylko czekają na rozwinięcie.
Podsumowując, cytat Eichelbergera jest esencją humanistycznego podejścia do edukacji i rozwoju. Podkreśla, że prawdziwa motywacja rodzi się z docenienia, zrozumienia i klarownego kierunku, a nie z abstrakcyjnych miar. Jest to wezwanie do spojrzenia na człowieka jako podmiot, a nie obiekt, i do budowania relacji opartej na autentycznym zainteresowaniu i wspieraniu jego rozwoju.