Wojciech Eichelberger o blokowaniu emocji i drodze do ich odzyskania

Emocje towarzyszą nam od początku życia. Są starsze niż uczucia – dzielimy je ze zwierzętami, zwłaszcza z wyższymi ssakami. Są też pierwszym, co czujemy po narodzinach. Nawet u noworodka, możemy zaobserwować wyraźne odruchy emocjonalne, które sygnalizują otoczeniu, co jest dla niego pożądane, a co niedobre czy szkodliwe. Te pierwsze, instynktowne emocje, ściśle związane są ze zmysłami – smakiem, wzrokiem, węchem czy słuchem i stają się językiem niemowlęcia, dzięki któremu sygnalizuje ono rodzicom swoje potrzeby i zwraca uwagę na sytuacje, w których czuje się niekomfortowo albo niebezpiecznie. Emocje są więc językiem, który mówi szybciej niż myśl. Dzięki nim wiemy, co nam służy, a co zagraża – i możemy na to reagować.

Dobre i złe emocje – fałszywy podział

Z punktu widzenia naszych potrzeb i uruchamianego przez nie działania, emocje możemy podzielić na dwie podstawowe kategorie: te, które są „ku” czemuś – mobilizują nas do zbliżania się, sięgania po coś atrakcyjnego i pożądanego. I te, które są „od” – powodują oddalanie się, ucieczkę, chowanie się, unikanie, czy walkę o to, aby kontakt z czymś niewygodnym lub zagrażającym ustał. Z tego prostego podziału wzięło się językowe rozróżnienie na emocje „pozytywne” i „negatywne”. Tymczasem wszystkie są nam potrzebne, a wręcz niezbędne do poznawania świata i przetrwania w nim.

Jak tracimy kontakt z emocjami

Kłopot z emocjami nie bierze się z ich istnienia, lecz stąd, że w zależności od cech otoczenia rodzinnego, w jakim się urodziliśmy i dojrzewaliśmy, niektóre z tych emocji i zachowań mogą być trudne do zaakceptowania przez najbliższych, ważnych dla nas ludzi. Gdy stajemy się bardziej autonomicznymi istotami – zaczynamy chodzić, z dziecięcą ciekawością poznawać świat – często budzi to niecierpliwość dorosłych. Dziecko, które sięga po coś, co go interesuje słyszy: „Nie ruszaj!”. Kiedy się złości – „Nie krzycz!”. Kiedy się boi – „Nie przesadzaj!”. A kiedy płacze – „Nie mazgaj się!”.

Tak zaczyna się trening grzecznego dziecka – nauka tłumienia emocji, która ma swoje konsekwencje w naszym dorosłym życiu. W procesie socjalizacji dziecko dowiaduje się, jakie emocje są w jego otoczeniu tolerowane, a jakie są niechciane i karane. Uczy się więc, że pewnych emocji nie wolno mu odczuwać.

Dom, w którym emocji się nie szanuje

Jeśli jesteśmy systematycznie strofowani lub karani za dążenie do tego, co atrakcyjne – za próby chwytania ciekawych przedmiotów czy badanie świata zmysłami – możemy wyjść z tego procesu wychowawczego z lękiem przed sięganiem po to, co nam potrzebne i co wydaje się atrakcyjne. Wtedy zahamowane emocje chcenia, stają się cechą naszego charakteru w dorosłym życiu.

Jeśli z kolei odruchy emocjonalne związane z odmawianiem kontaktu z czymś, co nam się nie podoba, co nam szkodzi, źle pachnie, źle brzmi, nie są akceptowane przez otoczenie, wówczas stajemy się dorosłymi ludźmi, którzy mają trudności ze stawianiem granic. Będzie nam trudno powiedzieć, że czegoś nie chcemy, że coś nam przeszkadza, czy że potrzebujemy się wycofać.

Jako osoby dorosłe naśladujemy wtedy przyjęty w naszej rodzinie wzorzec grzecznego dziecka, które rezygnuje z tego, co dla niego ważne, albo boi się postawić granicę, gdy czegoś nie chce. W rezultacie będziemy mieć w dorosłości kłopoty w relacjach i w osiągnięciu satysfakcji z życia, ponieważ nasze poczucie sprawstwa i podmiotowości będzie zbyt słabe.

Ciało jako scena nieprzeżytych uczuć

Równie szkodliwa sytuacja ma miejsce, gdy trafiamy do systemu rodzinnego, w którym emocje w ogóle nie istnieją w komunikacji: nie są wyrażane i nazywane. W takiej sytuacji uczymy się uznawać wszystkie emocje za szkodliwe i niepotrzebne, a tym samym wypierać je ze świadomości. Problem polega na tym, że emocji nie da się nie doświadczać. Kiedy ich nie wyrażamy, one nie znikają; pozostają w naszym nieuświadamianym systemie psychoneurologicznym i czynią tam prawdziwe spustoszenie. Ciało staje się sceną dla nieprzeżytych emocji. Przejawia się to między innymi kłopotami z funkcjami różnych układów w organizmie, trudnościami z odczuwaniem zmysłowym, czy problemami z motoryką.

Kurs online
Wojciecha Eichelbergera

Negatywne emocje

zobacz kurs

Dojrzałość emocjonalna – przerwa między bodźcem a reakcją

Dojrzałość emocjonalna polega na uświadomieniu sobie emocji, nauczeniu się ich wyrażania i nazywania, a wreszcie – nauczeniu się ich kontrolowania i zarządzania nimi. Kontrola nie oznacza wypierania, lecz świadome zarządzanie energią. Jeśli mamy daną emocję w ten sposób „oswojoną” możemy wpływać na to, co się z nią dzieje. Kluczem do tej kontroli jest pauza między bodźcem a reakcją.

Gdy czujemy silne pobudzenie emocjonalne czyli tak zwany zwiastun emocjonalny objawiający się przyspieszonym oddechem, napięciem mięśni, zaciśniętą żuchwą, pięściami itp musimy dać sobie chwilę zanim zdecydujemy się na ekspresję tej emocji. Procedura skutecznej kontroli polega na tym, aby uświadomić sobie i rozpoznać emocję i powstrzymać na chwilę ekspresję emocji, mimo, że będzie ona domagała się natychmiastowej reakcji. Można na przykład wziąć kilka głębszych oddechów, napić się wody, spojrzeć przez okno itp. – czyli odwrócić uwagę od tej emocji. Ta kilkusekundowa przerwa, jest potrzebna, by w naszym mózgu podkorowy układ emocjonalny miał czas skonsultować z naszym intelektem i przeszłymi doświadczeniami zapisanymi w korze mózgowej. To nie jest tłumienie emocji, lecz świadome powstrzymanie jej ekspresji.

Emocje uporczywe i praca z lękiem

Zdarza się, że niektóre emocje, pojawiają się w sytuacjach nieadekwatnych, nieuzasadniających siły ich odczuwania. Bywa, że otoczenie zwraca nam uwagę, że reagujemy dziwnie, zbyt silnie, że nie dzieje się nic, co mogłoby taką emocję wywołać. Na przykład uczucie silnego lęku pojawia się niespodziewanie, w sytuacjach, które obiektywnie nie są groźne. Radzenie sobie z tego rodzaju uporczywymi emocjami, wymaga już często pomocy specjalisty. Najczęściej w grupie uporczywych emocji pojawia się lęk. Praca z napadami lękowymi zaczyna się od uświadomienia sobie ich pierwotnego źródła – tego pierwszego doświadczenia, w którym ciało nauczyło się reagować strachem. Dopiero wtedy można „wygasić” nadmierną interpretację zdarzeń, które ten lęk uruchamiają. W ten sposób stopniowo odzyskujemy kontrolę nad emocją, która do tej pory działała poza naszą świadomością.

Skuteczna praca z emocjami zmierza do tego, by ekspresja emocji dążenia i emocji protestu nie była uruchamiana wyłącznie przez sytuacje lecz żeby była naszą decyzją. Wówczas emocje, zamiast robić spustoszenie, będą służyły porządkowaniu naszych relacji z otoczeniem. Bo uzasadnione emocje nie są w naszym życiu przeszkodą, lecz cennymi przewodnikami.

Wojciech Eichelberger

Wybitny psychoterapeuta, coach, trener z wieloletnim doświadczeniem. Jest założycielem Instytutu Psychoimmunologii IPSI zajmującego się stresem i wypaleniem zawodowym oraz autorem wielu bestsellerów – m. in. „Kobieta bez winy i wstydu”, „Zdradzony przez ojca”, „Patchworkowe rodziny – jak w nich żyć”. W swoich projektach szkoleniowych i terapeutycznych odwołuje się do koncepcji terapii integralnej, która oprócz psychiki bierze pod uwagę ciało, energię i duchowość człowieka.